Wikipedia:Thi̍t-set Thiàu-muk
| Kîm-ha Hak-kâ-ngî Wikipedia yû 14 phiên Thi̍t-set Thiàu-muk: | |||
| |||
 Vòng Hien-fàm (Hon-ngî:黃現璠, 1899-ngièn 11-ngie̍t 13-ngit—— 1982-ngièn 1-ngie̍t 18-ngit), he Chûng-koet hien-thoi tông-yû-miàng ke yit-chak li̍t-sṳ́ ho̍k-kâ, Kau-yuk-kâ thùng ngìn-lui ho̍k-kâ, ya-he Chhòng-chhu̍k li̍t-sṳ́ tsṳ̂ -fu láu Chhòng-chhu̍k sú-tsak thai-ho̍k kau-su. Tu 1957-ngièn Chûng-khiung fat-thung ke fán-yu yun-thung ke-sṳ̀, fûn pet-hoi tso Chhòng-chhu̍k tshin-thai ke yu-phai, tshṳ̍t-tshṳ̍t-tó 1979-ngièn tsang fûn Chûng-khiung phiàng-fán ke. kì tshièn-heu su-nan ngi-sṳ̍p kí-ngièn. Vòng Hien-fàm tshai-sâng sṳ̀-tsiet tu li̍t-sṳ́-ho̍k,mìn-tshu̍k-ho̍k thùng ngìn-lui-ho̍k ke ho̍k-su̍t ngiên-kiu fam-vì, tshin sat-mâng fong-se ke thiàu-tshà ngiên-kiu, ku-só tet-tén tông-tô ho̍k-su̍t ke sṳ̀n-tshiu. kì khôi-tshóng ke "Pat-kui Ho̍k-phai"(八桂學派) he Chhòng-chhu̍k sú-tsak mìn-tshu̍k ke ho̍k-phai. kì siá-yû Thòng-thoi Sa-fi Kâi-yeu,Sung-thoi Thai-ho̍k-sâng Kiu-koet Yun-thung,Chûng-koet Li̍t-sṳ́ mò Nù-li Sa-fi, Chhòng-chhu̍k Kién-sṳ́ thùng Chhòng-chhu̍k-Thûng-sṳ́ tén-tén liá-têu khôi-phit sîn ke ho̍k-su̍t ngiên-kiu tho-lu ke tsho̍k-tsok . |
 Mî-li-kiên Ha̍p-chung-koet (Yîn-ngî: United States of America) thûng-sòng chhṳ̂n-cho Mî-koet (Yîn-ngî: America), he vi-yî Pet-Mî-chû ke lièn-pâng khiung-fò chṳ koet-kâ, ya-he sṳ-kie sông chui yû-kiú ke koet-kâ. Mî-koet pún-thú hiong-tûng he Thai-sî-yòng, sî-lìm Thai-phìn-yòng, pet piên-kie kho-chho̍k Kâ-nâ-thai, nàm-fông chiap Me̍t-sî-kô khi̍p Me̍t-sî-kô vân. Sú-tû he Fà-sṳn-tun Kô-lùn-pí-â thi̍t-khî. Mî-koet ngièn chhṳ chhut-yì 1776-ngièn thot-lì Yîn-koet thúng-chhṳ ke Pet-Mî chhṳ̍t-mìn-thi, Sṳ̍p-sâm chû ke chhṳ̍t-mìn-thi thoi-péu yit-thùng fat-péu liáu "Mî-koet Thu̍k-li̍p Siên-ngièn", chhai kîn-li̍t kiên-khú ke thu̍k-li̍p chan-chên heu, yî 1783-ngièn lâu Yîn-koet chhiâm-thin Pâ-lì hia̍p-yok, chhiùng-chhṳ́ su-tó sṳ-kie kok-koet ke sṳ̀n-ngin. |
||
 Thòi-vân fe̍t-chá Thòi-vàn he sî Thai-phìn-yòng ke se-tó, fu-khiun he Â-chû thai-liu̍k (Chûng-koet thai-liu̍k), Ngit-pún, Fî-li̍t-pîn tén-tén. Mien-chit yok 36,188 phiàng-fông kûng-lî. Muk-chhièn yù Chûng-fà Mìn-koet sṳ̍t-chi kón-hot. Ya-yû pó-tó, Formosa chṳ̂ chhṳ̂n-fû. Chúng ngìn-khiéu yok-yû lióng-chhiên sâm-pak van, khì-chûng Hò-ló-ngìn chiam-hi thai tô-su, khì-thâ song-chhiá yû Hak-kâ-ngìn, Ngièn-chhu-mìn, Ngoi-sén chhu̍k-khiùn, Ngoi-thi phi-ngiéu. Kôn-fông vùn-sṳ he chang-thí Chûng-vùn, ngî-ngièn chú-yeu yû Thòi-ngî (Mîn-nàm-ngî), Koet-ngî (hien-thoi phêu-chún Hon-ngî), Hak-kâ-ngî yî-khi̍p kok-kok chhu̍k-khiùn Ngièn-chhu-mìn ngî-ngièn. |
 Néu-yok-sṳ (Yîn-ngî: New York City) he Mî-koet ngìn-khiéu chui-tô ke sàng-sṳ, ya-he chhiòn sṳ-kie chui-thai ke Tû-fi-khî chṳ̂-yit ——Néu-yok Tû-fi-khî ke fu̍t-sîm. Yì yit-ke sṳ-ki yî-lòi, Néu-yok chhai sông-ngia̍p lâu kîm-yùng ke fông-mien fat-fî ki-thai ke chhiòn-khiû yáng-hióng-li̍t. Néu-yok he yit-chho Sṳ-kie-kip sàng-sṳ, chhṳ̍t-chiap yáng-hióng chho̍k chhiòn-khiû ke kîn-chi, kîm-yùng, mòi-thí, chṳn-chhṳ, kau-yuk, khì-chûng Lièn-ha̍p-koet chúng-phu ya vi-yî liá-ke sàng-sṳ, ku-só Néu-yok ya pûn kûng-ngin vi sṳ-kie chṳ̂ tû. Kì vi-yî Néu-yok-chû tûng-nàm-phu. |
||
 Fap-koet he yit-chak vi-yî Êu-chû sî-phu ke Pan Chúng-thúng-chṳ koet-kâ, lâu Pí-li-sṳ̀、Lù-sêm-pó、Tet-koet、Shuì-sṳ、Yi-thai-li、Mô-na̍p-kô、lâu Sî-pân-ngà chiap yòng, lâu Yîn-koet kak Yîn-kí-li Hói-hia̍p. Fap-koet pún-thú thi-thù ke lùn-khwok, song-pûn hìn-yùng vi yit-ke liuk-piên-hìn. Chhù-liáu pún-thú yî-ngoi, Fap-koet hàn-yû khì-thâ hói-ngoi liâng-thi. Fap-koet ke mien-chit tha̍t-tó ńg-sṳ̍p-ńg van phìn-fông kûng-lî, vi Êu-chû mien-chit thi-sâm thai ke koet-kâ. Kûng-ngia̍p lâu Nùng-ngia̍p tû fat-tha̍t. Fap-koet he Lièn-ha̍p-koet Ôn-lî-fi ke Sòng-ngim Lî-sṳ-koet, tui ngi-on yû féu-kiet-khièn. Fap-koet he Êu-mèn lâu Pet-yok chhóng-li̍p fi-yèn-koet chṳ̂-yit, Pat-koet Si̍p-thòn lâu Êu-chû si-thai kîn-chi-thí chṳ̂-yit, yi̍t-he Schengen Kûng-yok ke sṳ̀n-yèn-koet. |
 Tet-koet (Tet-ngî: Deutschland, Bundesrepublik Deutschland) he kûi-yî Êu-chû chûng-phu ke ngi-fi-chṳ lièn-pâng koet-kâ, yù sṳ̍p-liuk-ke lièn-pâng-chû chû-sṳ̀n, sú-tû Pak-lìm. Tet-koet pet-lìn he Pet-hói, Tan-ma̍k lâu Pô-lò-tit-hói, tûng-piên lâu Pô-làn, Chhia̍p-khiet, nàm-lìn O-thi-li, sî-mien chet-lìn Fap-koet, Lù-sêm-pó, Pí-li-sṳ̀ yî-khi̍p Hò-làn. Tet-koet chhai 1871-ngièn chan-chên chûng thi-yit-chhṳ hìn-sàng thúng-yit ke koet-kâ. Tet-koet he Thi-yit-chhṳ sṳ-kie thai-chan lâu Thi-ngi-chhṳ sṳ-kie thai-chan ke chhet-ngièn koet khi̍p chan-phai koet. Ngi-chan heu, Tet-koet chên-sûn phî va̍k-thin fun-vi Tûng-tet lâu Sî-tet lióng phu-fun. Lióng-tet chhut-yì 1990-ngièn thúng-yit. Tet-koet he Êu-chû Lièn-mèn ke chhong-sṳ́ koet chṳ̂-yit, ngìn-khiéu chhêu-ko 82,000,000. |
||
 Kuala Lumpur he Mâ-lòi-sî-â ke sú-tû kiâm chui-thai sàng-sṳ. Kîn-kí 2012-ngièn thúng-kie, sàng-sṳ mien-chit tha̍t-tó 243 phìn-fông kûng-lî, ngìn-khiéu yok-yû 160-van ngìn. Thai Kuala Lumpur he yit-ke yû 720-van ngìn ke thai tû-fi-khî, ya-he Mâ-lòi-sî-â ngìn-khiéu lâu kîn-chi sṳ̀n-chóng chui khoai-suk ke tû-fi-khî. Kuala Lumpur chhai Mâ-lòi Pan-tó sî-ngan, vi Selangor fàn-lau. Kuala Lumpur va̍k-hot yî Kuala Lumpur Lièn-pâng Chhṳ̍t-hot-khî, vi Mâ-lòi-sî-â sâm-ke Lièn-pâng Chhṳ̍t-hot-khî chṳ̂-yit, yù Lièn-pâng Chṳn-fú chhṳ̍t-chiap kón-hot. |
.jpg) Hiông-kóng he Chûng-koet só hot ke thi̍t-phe̍t hàng-chṳn khî, vi chhu Hiông-kóng-tó, Kiú-liùng pan-tó、Sîn-kie nui-liu̍k thi-khî, yî-khi̍p lióng-pak liuk-sṳ̍p-ngi ke thai-séu tó chû-sṳ̀n. Pet-phu chiap Kóng-tûng-sén, nàm-mien he Chû-hói-sṳ. Kûng-ngièn-chhièn 214-ngièn, Hiông-kóng pûn Chhîn-chêu na̍p-ngi̍p Chûng-ngièn vòng-chêu pán thù. 1842-ngièn hí, sṳ̀n-vì Yîn-koet chhṳ̍t-mìn-thi khiûn 155-ngièn, khì-kiên yî 1941-ngièn 12-ngie̍t chṳ 1945-ngièn 8-ngie̍t chên pûn Ngit-pún Fòng-kiûn cham-liâng. Chhṳ̍t-chṳ 1997-ngièn 7-ngie̍t 1-ngit, Hiông-kóng Chú-khièn Yì-kâu Chûng-fà Ngìn-mìn Khiung-fò-koet, thùng-sṳ̀, Hiông-kóng Thi̍t-phe̍t Hàng-chṳn-khî sṳ̀n li̍p, vì Chûng-koet lióng-ke thi̍t-phe̍t hàng-chṳn-khî chṳ̂-yit. |
||
 Steven Paul Jobs (1955-ngièn 2-ngie̍t 24-ngit －2011-ngièn 10-ngie̍t 5-ngit) , Mî-koet sông-ngia̍p khí-chṳ́ khi̍p fat-mìn-kâ, Phìn-kó Kûng-sṳ̂ ke chhong-sṳ́-ngìn chṳ̂-yit, chên-ngim Túng-sṳ̀-chhòng khi̍p Chṳp-hàng-chhòng chṳt-vi, ya-he Pixar Thûng-va̍k ke chhóng-phan-ngìn pin chên-ngim Chṳp-hàng-chhòng. Steve Jobs chhai 1970 ngièn-thoi ma̍t-khì lâu Phìn-kó Kûng-sṳ̂ nang-yit chhong-sṳ́-ngìn Stephen Wozniak khi̍p sú-ngim thèu-chṳ̂-chá Mike Markkula hia̍p-chhu khì-thâ-ngìn sat-kie, khôi-fat khi̍p siau-chhiû Apple II hì-lie̍t. Chhai 1980 ngièn-thoi chhû-khì, Steve Jobs he chui-chó khon-tó Xerox PARC ke Va̍t-chhú (mouse computing) khi-thûng thù-hìn yung-fu kie-mien ke sông-ngia̍p siâm-li̍t, pin chiông yin-yung Apple Lisa khi̍p yit-ngièn heu ke Macintosh thien-nó. |
 Montréal he yit-chho vi-yî Kâ-nâ-thai Québec sî-nàm-phu ke sàng-sṳ, chú-yeu vi-yî Saint Lawrence-hò chûng ke Montréal-tó khi̍p chû-vì séu-tó-sông. Kîn-kí 2011-ngièn ngìn-khiéu phú-chhà, Montréal ngìn-khiéu yok 3,407,963-ngìn, he Québec-sén nui chui-thai sàng-sṳ, Kâ-nâ-thai thi-ngi thai sàng-sṳ khi̍p Pet-Mî thi-sṳ̍p-ńg thai sàng-sṳ. Montréal yit-chhṳ̀ lòi-ngièn yî chûng-kú Fap-ngî "Mont Réal", yi-sṳ vi "Fòng-kâ-sân". Fap-ngî he Montréal ke kôn-fông ngî-ngièn, ya-he sàng-sṳ nui chui sòng-yung ke ngî-ngièn, sṳ́-yung ngìn-khiéu cham sàng-sṳ chúng ngìn-khiéu ke 60.5%, sṳ́-tet Montréal sṳ̀n-vì sṳ-kie sông thi-ngi thai Fap-ngî sàng-sṳ. |
||
 Sîn-pet-sṳ he Thòi-vân pet-phu ke yit-ke sṳ, chhai Thòi-vân tó-song chui pet-tôn, he ngìn-khiéu chui-tô ke hàng-chṳn-khî, fàn-tîn Thòi-pet-sṳ, tûng-pet lìn-sa he Kî-lùng-sṳ, tûng-nàm chiap-sông Ngì-làn-yen, sî-nàm lìn Thò-yèn-yen. Muk-chhièn ngìn-su he 3,901,959-ngìn. Pún-sṳ fàn-lau Thòi-pet-sṳ si-chû khi̍p Kî-lùng-sṳ sâm-mien, sâm-chá khiung-thùng hìn-sàng Thòi-pet Tû-fi-khî, su̍k-yî khiung-thùng sên-fa̍t khiên-é, pin yáng-hióng to lìm-khiun ke Thò-yèn-yen khi̍p Ngì-làn-yen. Pún-yen su̍k-yî ngie̍t-tai kui-fûng hi-heu khî, chhiòn-ngièn yí-liòng tô yì phìn-kiûn, ngie̍t phìn-kiûn chui-tâi vûn he yit-ngie̍t fun ke ngiap-sṳ 12.4 thu, ngie̍t phìn-kiûn chui-kô vûn he chhit-ngie̍t fun ke ngiap-sṳ 33.6 thu. |
 Khalīfa Thap (Â-lâ-pak-ngî: برج خليفة, Là-tên: Burj Khalīfa), he vi-yî Â-là-pak Lièn-ha̍p Thai-kûng-koet Dubai kin-nui ke Mô-thiên Thai-lèu, vì tông-chhièn sṳ-kie thi-yit kô-lèu lâu ngìn-kûng kèu-chho-vu̍t, kô-thu vì 828 mí (2,717 chhak), lèu-chhèn Chúng-sú 169 chhèn, chho ka tha̍t 15 yi Mî-ngièn. Yî 2004-ngièn 9-ngie̍t 21-ngit khôi-sṳ́ thûng-kûng, chhai 2007-ngièn chhû khôi-sṳ́ yí yû Pô-lì vûi mok ôn-chông, Kîm-su̍k ngoi chhiòng yî thùng-ngièn 6-ngie̍t khôi-sṳ́ sṳ̂ chông, chui-heu yî 2010-ngièn 1-ngie̍t 4-ngit chang-sṳt vàn kûng khí-yung, chúng-khiung sṳ́-yung liáu yok 5-ngièn ke sṳ̀-kiên kien sṳ̀n. |
||
|
Meu-yùng thûng-sòng chhṳ̂n-cho thai-yùng-meu, he su̍k-yî yùng-khô ke yit-chúng thung-vu̍t, thí-set vi het-pha̍k lióng set. Meu-yùng sên-chóng chhai-yî Chûng-koet sî-phu Si-chhôn phùn-thi chû-piên ke sân-khî, he Chûng-koet thi̍t-yû ke yâ-sâng thung-vu̍t, yit vi koet-pó. Chhiòn sṳ-kie hien chhùn-chhai thai-yok sâm-chhiên yit-pak chó-yu, sên-yuk tâi, kâ-song tui sên-fa̍t fàn-kín ke yêu-khiù siông-tông kô, he yit-chúng ngùi-kî thung-vu̍t. |
 Dmitry Medvedev (Ngò-ngî: Дми́трий Анато́льевич Медве́дев, 1965-ngièn 9-ngie̍t 14-ngit－) sâng-yî Leningrad, vi Ngò-lò-sṳ̂ chṳn-chhṳ-kâ, Ngò-lò-sṳ̂ Lièn-pâng hien-ngim chṳn-fú chúng-lî, Thúng-yit Ngò-lò-sṳ̂-tóng chú-sit, chên-ngim Ngò-lò-sṳ̂ chúng-thúng, Ngò-lò-sṳ̂ Lièn-pâng chṳn-fú thi-yit fu chúng-lî lâu Ngò-lò-sṳ̂ Thiên-yèn-hi Kûng-ngia̍p Kú-fun Kûng-sṳ̂ túng-sṳ̀-fùi chú-sit. 2008-ngièn Ngò-lò-sṳ̂ chúng-thúng sién-kí fû-sâng chui-kô ke hèu-sién-ngìn, pin sun-li tông-sién, sṳ̀n-vì Vladimir Putin ke chiap-pân-ngìn. Chhai 2012-ngièn Ngò-lò-sṳ̂ chúng-thúng sién-kí heu, Putin chhut-ngim chúng-thúng, Medvedev pûn thì-miàng vi chúng-lî. | ||
