Vòng Hien-fàm

Vòng Hien-fàm (黃現璠, 1899-ngièn 11-ngie̍t 13-ngit – 1982-ngièn 1-ngie̍t 18-ngit), he Chûng-koet hien-thoi tông-yû-miàng ke li̍t-sṳ́ ho̍k-kâ ,Kau-yuk-kâ thùng ngìn-lui ho̍k-kâ, ya-he Chhòng-chhu̍k li̍t-sṳ́ tsṳ̂ -fu láu Chhòng-chhu̍k sú-tsak thai-ho̍k kau-su.Tu 1957-ngièn Chûng-khiung fat-thung ke fán-yu yun-thung ke-sṳ̀, fûn pet-hoi tso Chhòng-chhu̍k tshin-thai ke yu-phai, tshṳ̍t-tshṳ̍t-tó 1979-ngièn tsang fûn Chûng-khiung phiàng-fán ke. kì tshièn-heu su-nan ngi-sṳ̍p kí-ngièn. Vòng Hien-fàm tshai-sâng sṳ̀-tsiet tu li̍t-sṳ́-ho̍k,mìn-tshu̍k-ho̍k thùng ngìn-lui-ho̍k ke ho̍k-su̍t ngiên-kiu fam-vì, tshin sat-mâng fong-se ke thiàu-tshà ngiên-kiu, ku-só tet-tén tông-tô ho̍k-su̍t ke sṳ̀n-tshiu. kì khôi-tshóng ke "Pat-kui Ho̍k-phai"(八桂學派) he Chhòng-chhu̍k sú-tsak mìn-tshu̍k ke ho̍k-phai. kì siá-yû Thòng-thoi Sa-fi Kâi-yeu,Sung-thoi Thai-ho̍k-sâng Kiu-koet Yun-thung,Chûng-koet Li̍t-sṳ́ mò Nù-li Sa-fi，Chhòng-chhu̍k Kién-sṳ́ thùng Chhòng-chhu̍k-Thûng-sṳ́ tén-tén liá-têu khôi-phit sîn ke ho̍k-su̍t ngiên-kiu tho-lu ke tsho̍k-tsok .

Vòng Hien-fàm pit-ngia̍p cheu (1932-ngièn).

Sên-phìn

Vòng Hien-fàm pún-tán ke miàng-è ôn-to Kâm Kín-yîn, tu Chûng-koet Kóng-sî ke fù-sûi-yen tshut-se.Tu kì hàn-he se-ngìn-è ke-yông-sṳ̀, kiâ-mê tshiu yí-kîn mò-tshôi lè. he kiâ-pâ Kâm Sîn-tshông thùng-ngìn tá-kûng hàn-ko mai-tshèu ,fù-yông kì sṳ̀n-ngìn tsóng-thai ke. kì tsui-tshû tshiu-he thu̍k fù-sûi-yen Séu-ho̍k, tsṳ́-yung ngi-ngièn ke sṳ̀-kiên tshiu vàn-sṳ̀n lè séu-ho̍k ke ho̍k-ngia̍p.1917-ngièn tu fù-nàm-yen tsṳn-sṳ Chûng-ho̍k thu̍k tshû-chûng.1922-ngièn yî tông-hó ke fûn-su kháu-tén Kóng-sî sén-li̍p thi-sâm sṳ-fam ho̍k-káu, tshai-ke-vi ho̍k-si̍p si-ngièn. 1926-ngièn kháu-tó Pet-kîn Sṳ-fam Thai-ho̍k yi-khô, láu Thò Hî-sṳn(陶希圣),Sêu Yit-sân(蕭一山) tén-tén sîn-sâng ho̍k-si̍p Chûng-koet li̍t-sṳ́.1932-ngièn pit-ngia̍p ke sṳ̀-tsiet, tet-tén li̍t-sṳ́ho̍k ke ho̍k-sṳ ho̍k-vi. To khiung-ngièn 10-ngie̍t, yîn-vi kì sṳ̀n-tsit yí yû-siu,miên kháu ngi̍p-hi khiung-kiên Thai-ho̍k ke ngiên-kiu-só,tshiùng Tshièn Hièn-thùng(钱玄同)、Tshṳ̀n Ngièn(陳垣) ki-siu̍k thu̍k suk-sṳ ho̍k-vi. 1935-ngièn pit-ngia̍p liáu-heu,kì hi-to Ngi̍t-pún liù-ho̍k, tó Tûng-kîn Ti-koet Thai-ho̍k(hien-ha ke Tûng-kîn Thai-ho̍k) ke thai-ho̍k-yen,thèn-tshiùn Wada Sei (和田清)、Shigeshi Katō (加藤繁) 、 Harada Yoshito (原田淑人) liá-têu tûng-yòng-sṳ́ ho̍k-kâ ho̍k-si̍p tûng-fông-sṳ́ thùng Ngi̍t-pún-sṳ́. Vòng Hien-fàm ke ho̍k-sâng sṳ̀-khì, yîn-vi vuk-hâ khiùng-khú,ku-só thu̍k-sû yit-liu-è tshin-miang-kú. kì tsia̍p-tsia̍p kóng："ngài vuk-hâ phìn-hòn, ngâ-pâ sung ngài thu̍k-sû tông-kiên-nàn,ngài tui thu̍k-sû hàn-he kau-sû, khiùn-lò miên-li, tsṳ̂n-he kám-kit ngài â-pâ ên-oi ke tshîn-tshìn".) 1937-ngièn Chûng-koet thùng Ngi̍t-pún ke tsan-tsên pau-fat, kì mò-nai-hò fong-hi ho̍k-vi kûng-thu̍k,tshiu Ngi̍t-pún fì-tsón Chûng-koet. siên-heu tu Kóng-sî Thai-ho̍k、Chûng-sân Thai-ho̍k thùng Kui-lìm Sṳ-fam ho̍k-yen tso li̍t-sṳ́ ke kau-su. Khì-kiên,kì sṳt tu Kóng-sî Thai-ho̍k kiâm-yin ko tsûng-vùn-ne tsú-ngim kau-su thùng thù-sû-kón kón-tsong.1949-ngièn liáu-heu,Chûng-khiung tsin-hàng tshiòn-kuet thai-ho̍k ke yen-ne thiàu-tsṳ́n, Vòng Hien-fàm fûn tiau-to sîn tsû-sṳ̀n ke Kóng-sî Sṳ-fam ho̍k-yen(liá-ha ke Kóng-sî Sṳ-fam Thai-ho̍k) ke li̍t-sṳ́-ne tso kau-su,thùng-sṳ̀ kiâm-yin thù-sû-kón kón-tsong. kì tu thai-ho̍k kâu-sû thùng ngiên-kiu ke sṳ̀-tsiet, ya tông ngia̍t-sîm sa-fi ke thiàu-tshà thùng tshâm-kâ kok-yong sa-fi ke fa̍t-thung, yu-yû kiâm-yin tông-tô tsṳn-fú ke thèu-lu. 1949-ngièn tsṳ 1957-ngièn, kì kiâm-yin ko Kui-sî Chhòng-chhu̍k Tshṳ-tshṳ-khî(桂西壯族自治區) ngìn-mìn tsṳn-fú ke ve-ngièn, Kóng-sî Chhòng-chhu̍k Tshṳ-tshṳ-khî ngìn-mìn ve-ngièn-fi ke ve-ngièn, thi-yit-kie Tshiòn-koet Ngìn-thai ke thoi-péu, thi-yit-kie Tshiòn-koet Ngìn-thai Mìn-tshu̍k Ve-ngièn-fi ke ve-ngièn thùng Chûng-yông Tui-ngoi Vùn-fa Lièn-lok Ve-ngièn-fi ke ve-ngièn. Tó 1957-ngièn mò-thì-fòng Chûng-khiung tsán-khôi lè fán-yu yun-thung, kì fûn tá-tso Chûng-koet li̍t-sṳ́ ho̍k-kie tshin-thai ke yu-phai. 1958-ngièn 2-ngie̍t 1-ngit, thi-yit-kie Tshiòn-koet Ngìn-mìn Thoi-péu Thai-fi thi-ńg-tshṳ ke fi-ngi tsok-tshut kiet-ngi:“pa-miên Fi Hau-thûng(费孝通) , Vòng Hien-fàm，Eu Pak-tshôn(欧百川) ke Tshiòn-koet Ngìn-mìn Thoi-péu Thai-fi Mìn-tshu̍k Ve-ngièn-fi ve-ngièn ke tsṳt-vu." Ko-mò-kí-kiú, Vòng Hien-fàm tshiùng Chûng-yông sṳ thi-fông ke kiú-hong ngin-tsṳt fûn pa-miên, tân-tshiang liù-yin Kóng-sî tsṳn-hia̍p ve-ngièn ke tsṳt-vu.1979-ngièn kì fûn phiàng-fán liáu-heu,kì kiâm-yin thi-ńg-kie tshiòn-koet tsṳn-hia̍p ve-ngièn, thi-yit-kie Chûng-koet pak-yê mìn-tshu̍k-sṳ́ ngiên-kiu-fi ke fu-fi-tsóng thùng Chûng-koet thai pak-khô tshiòn-sû mìn-tshu̍k phiên-siá ve-ngièn-fi ke ve-ngièn.Tó kì vân-ngièn ke sṳ̀-tsiet, sṳt tshóng-phan lè "Lì-kông Ngia̍p-yì Thai-ho̍k",thùng-sṳ̀ tshai-ke-vi kiâm-yin káu-tsóng. 1982-ngièn yit-ngie̍t sṳ̍p-pat ngit tu kui-lìm pak-ngièn kûi-su. Tu kì ko-sṳ̂n liáu-heu, tông-sṳ̀ ke Kóng-sî Chhòng-chhu̍k Tshṳ-tshṳ-khî ngìn-mìn tsṳn-fú vi-tsho̍k péu-tsông Vòng Hien-fàm yit-sên-ngìn tui sa-fi tso-tshut tông-thai ke kung-hien, tu khiung-ngièn ke 2-ngie̍t 3-ngit tsok-tshut lè kiet-ngi: "tsiông Vòng Hien-fàm ke kut-fôi-ha̍p piong-lo̍k [[Kóng-sî Chhòng-chhu̍k Tshṳ-tshṳ-khî kiet-min lìn-yèn." nang-ko tu 1999-ngièn 11-ngie̍t , Kóng-sî Sṳ-fam Thai-ho̍k sṳt kí-phan lè "Vòng Hien-fàm kau-su tan-sṳ̀n pak-ngièn ki-ngiam ke tshô-liau-fi". sùi-heu, Kóng-sî Sṳ-fam Thai-ho̍k phiên-si̍p tshut-pán lè "Vòng Hien-fàm kau-su tan-sṳ̀n pak-ngièn ki-ngiam ke vùn-si̍p" thùng " Vòng Hien-fàm ke ho̍k-su̍t lun-vùn-si̍p". kîm-liá-ha tu kui-lìm chûng-ho̍k thùng Kóng-sî Sṳ-fam Thai-ho̍k ke-vi fûn-phe̍t sat-yû "Vòng Hien-fàm ke tsióng-ho̍k-kîm" thùng "Vòng Hien-fàm ke séu-su mìn-tshu̍k ke tsióng-ho̍k-kîm".

Tsú-yeu ke tsho̍k-tsok

• Chûng-koet Thûng-sṳ́ kông-yeu, Pet-kîn: Pet-phìn Vùn-fa Ho̍k-sa，1932-ngièn tsṳ 1934-ngièn.

• Thòng-thoi Sa-fi Kâi-yeu,Song-hói: Sông-vú Yin-sû-kón, 1936-ngièn.

• Sung-thoi Thai-ho̍k-sâng Kiu-koet Yun-thung,Song-hói: Sông-vú Yin-sû-kón, 1936-ngièn.

• Chûng-koet Vùn-fa-sṳ́,Kui-lìm: Kóng-sî Thai-ho̍k,1943-ngièn.

• Chhòng-chhu̍k Kién-sṳ́, Nàm-nèn: Kóng-sî Ngìn-mìn Tshut-pán-sa,1957-ngièn.

• Chûng-koet Li̍t-sṳ́ Vùn-sién,Kui-lìm: Kóng-sî Sṳ-fam ho̍k-yen,1962-ngièn.

• Chûng-koet Li̍t-sṳ́ mò Nù-li Sa-fi,Kui-lìm: Kóng-sî Sṳ-fam ho̍k-yen,1981-ngièn.

• Nùng Tsṳ-kô《儂智高》,Nàm-nèn: Kóng-sî Ngìn-mìn Tshut-pán-sa,1983-ngièn.

• Chhòng-chhu̍k-Thûng-sṳ́, Nàm-nèn: Kóng-sî Mìn-tshu̍k Tshut-pán-sa,1988-ngièn.

• Vòng Hien-fàm ho̍k-su̍t lun-vùn-si̍p,Kui-lìm: Kóng-sî Sṳ-fam Thai-ho̍k,2004-ngièn.

Tshâm-kháu vùn-hien

• Ngi̍t-pún Ngoi-kâu-phu Â-chû-kiu̍g kam siû, Hap-sân-fi phiên: 《Hien-thoi Chûng-koet Ngìn-miàng Tshṳ̀-tién》1966-ngièn pán thi-327 ya .

• 《Chûng-koet Ngìn-miàng Thai Tshṳ̀-tién》(Tông-thoi Ngìn-vu̍t kién)thi-1861 ya, Song-hói Tshṳ̀-sû Tshut-pán-sa,1992-ngièn 12-ngie̍t thi-yit-pán.

• 《Chûng-koet Séu-su Mìn-chhu̍k Vùn-fa Thai Tshṳ̀-tién》Chûng-nàm、Tûng-nàm thi-khî kién, thi 143-144 ya ,Mìn-tshu̍k Tshut-pán-sa,1999-ngièn 6-ngie̍t.

• 《Thòi-vân Tshon-ki Vùn-ho̍k》 thi tshit-sṳ̍p-ngi kién, thi-yit-khì, thi 142-144 ya ,Mìn-koet Ngìn-vu̍t Séu-tshon——Vòng Hien-fàm.

Ngoi-phu lièn-kiet

• [1] Kuet-vu̍t-yen Ngoi-kâu-phu tsṳ́-thô mióng-tsan: Chûng-koet mióng, Chûng-koet hien-thoi mìn-tshu̍k-ho̍k thien-kî-ngìn Vòng Hien-fàm.

• [2] Khiun-hien-thoi ngìn-vùn thai ho̍k-tsá pak-ngìn me̍t tshùn.

• [3] Kuet-vu̍t-yen sîn-vùn-phan tsú-kón mióng-tsan: Chûng-koet mìn-tshu̍k phìn-tho ,kui-hói ho̍k-su̍t thai-téu Vòng Hien-fàm.