Meu-yùng
Meu-yùng (貓熊) yit-pân me ôn-to yùng-meu (熊貓), thai-yùng-meu (大熊貓) fe̍t-chá thai-meu-yùng (大貓熊), he yit-chúng yâ-sâng ke phú-nen thung-vu̍t. Khì lâu yùng thùng meu-é yit-yong tû-he sṳ̍t-ngiuk-muk (食肉目, Carnivora) ke. Sûi-yèn kóng khô-ho̍k-kâ tông-tô chiông khì fûn chṳ yùng-khô (熊科, Ursidae) hâ-poi hi, yù-yû ngìn chhṳ-to khì m̀-he yùng-khô ke yit-chúng.
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Pó-fu Chhong-khóng | ||||||||||||||
| sâng-vu̍t fûn-lui | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ho̍k-miàng | ||||||||||||||
| Ailuropoda melanoleuca David, 1869 | ||||||||||||||
 Meu-yùng ke fûn-pu.
| ||||||||||||||
| Â-chúng | ||||||||||||||
|
Miàng-é
phiên-siá1869-ngièn, Fap-koet siên-kau-sṳ̂ Armand David thèu pái chhai Chûng-koet ke Si-chhôn fat-hien meu-yùng yî-heu, chiông liá-chúng thung-vu̍t ke ho̍k-miàng ôn-to „Ursus melanoleucus“, yi-sṳ he „vû-set lâu pha̍k-set ke yùng“. Heu-lòi Fap-koet koet-kâ chhṳ-yèn li̍t-sṳ́ pok-vu̍t-kón (法國國家自然歷史博物館) ke thung-vu̍t ho̍k-kâ Alphonse Milne-Edwards ngiên-kiu David tai chón lòi ke kut-thèu yî-heu, ngin-vì liá-chúng vu̍t-chúng thùng séu-yùng-meu tông chhiong, chhiu chiông khì hí ho̍k-miàng ôn-to „Ailuropoda melanoleuca“, yi-sṳ he „chhiong séu-yùng-meu ke thung-vu̍t“. Liá chak miàng-é chṳ kîm-ha yù chhai yung.
Ngoi-hìn
phiên-siáMeu-yùng ke vù-sṳ̂n phì-ku-ku, thèu yèn-kún-kún-é, mî tông tón, vù-sṳ̂n mien-táng vû lâu pha̍k lióng chúng ngàn-set fûn tông chhîn-chhú, vù-sṳ̂n thùng mî he pha̍k-set, ngí, mu̍k-chû, sú kiok lâu kiên-thèu tû-he vû-set ke; tú-tái yû ke he chûng-set, yû ke he vû-set.
Meu-yùng ke vù-sṳ̂n yit-pân yû 120 chṳ 180 kûng-fûn án chhòng, mî chhâ-m̀-tô yû 10 chṳ 20 kûng-fûn án chhòng, sṳ̂n-thí thai-khói yû 60 chṳ 150 kûng-kîn án chhûng. Yit-pân lòi kóng hiùng-sin (雄性) ke pí chhṳ-sin (雌性) ke thai thèu yit-tit-é.
Meu-yùng ngièn-tán he sên-fa̍t chhai am-mô-mô-é ke chuk-lìm tî-tú, ku-só mu̍k-chû m̀-hó sṳ́, m̀-ko khì chhai am-pû ke sṳ̀-chiet yit-yong kiat-pán.
Fûn-phu
phiên-siáMeu-yùng cho-tet tông-cho yit-chúng thung-vu̍t-kie ke fa̍t-fa-sa̍k (活化石), yîn-vi liá chúng thûng-vu̍t ke yong-é thùng kí sṳ̍p-van ngièn yî-chhièn ke mò mak-ke chhâ-phe̍t. Song-chó chhai Chûng-koet tûng-phu, nàm-phu chṳ Mién-thien tû yû, chṳ kîm-ha thu̍k-thu̍k sên-fa̍t chhai Si-chhôn phu-fun thi-khî lê. Khì chú-yeu chhai hói-pha̍t 2000 chṳ 3000 kûng-chhak ke chuk-lìm fe̍t-chá chṳ̂m-ya̍p-lìm (針葉林) tú.
Si̍p-koan lâu sâng-thai thi-vi
phiên-siáMeu-yùng oi chhṳ-kâ chhu, tak-chak meu-yùng tû yû chhṳ-kâ fa̍t-thung ke thi-fông. Chhù-thet fat-chhìn (發情) ke sṳ̀-khì, khì tû he chhṳ-kâ chhu. Tông tô ngìn chhṳ-to meu-yùng he chú-yeu sṳ̍t chuk-ya̍p ke yit-chúng thung-vu̍t. Khì-sṳ̍t meu-yùng lâu khì-thâ yùng yit-yong he chha̍p-sṳ̍t thung-vu̍t (雜食動物), kîm-ha ke meu-yùng chhai sṳ̍p-ngiuk thung-vu̍t hiong sṳ̍t-chhó thung-vu̍t ko-thu ke sṳ̀-khì. Meu-yùng voi liak chuk-chhú (竹鼠) liá lui thung-vu̍t-é, me voi sṳ̍t thung-vu̍t ke sí-sṳ̂, yû ke sṳ̀-chiet yù voi hi liak thèu-sâng-é lòi sṳ̍t. Meu-yùng ke hâ-kôi lâu ngà tông yû li̍t, ku-só chuk ke-yong ngang ke tûng-sî khì tû yû fap-thu ngâu thung. Than-he khì sêu-fa sṳ̍t-vu̍t chhiâm-vì (纖維) lâu yông-fun (養分) ke nèn-li̍t m̀-hó, ku-só yit ngit sî-yeu sṳ̍t 15 chṳ 20 kûng-kîn ke chuk yàng-yông chang-voi la.
Meu-yùng ke lai-é he fâ-pau thùng sài-kiéu (豺狗) ke chú-yeu sṳ̍t-vu̍t.
Pó-fu chhong-khóng
phiên-siá1936-ngièn 1-ngie̍t, thèu chak meu-yùng pûn ngìn yun chṳ Mî-koet ke San Francisco hi chán-lám, tông tô Mî-koet-ngìn chhṳ-to khì tông sên-chhi. Liá chak meu-yùng heu-lòi pûn yun chṳ Chicago, chhai 1938-ngièn chhai ke-têu sí hi. Chhai khì sí hi chṳ̂-chhièn Brookfield Thung-vu̍t-yèn yung 2500 mî-kîm ke thoi-ka mâi khôi yit-chak meu-yùng chón-lòi. 1972-ngièn Mî-koet chúng-thúng Richard Nixon fóng-mun Chûng-koet ke sṳ̀-chiet, Mô Chhe̍t-tûng chiông 2 chak meu-yùng sung pûn Mî-koet. Ke-sṳ̀ chhṳ yit-chak meu-yùng sî-yeu 260 van mî-kîm, na-he chai kâ yit-chak meu-yùng ke lai-é, chhiu-voi chhêu-ko 300 van, án-ngiòng pí khì-thâ phîn-ngùi thung-vu̍t sṳ́ ke chhièn kien tô.
Chhâm-kháu chṳ̂-liau
phiên-siá- ↑ Lü, Z, Wang, D. & Garshelis, D.L. (IUCN SSC Bear Specialist Group) (2008). Ailuropoda melanoleuca. Chhai: IUCN 2008. IUCN Phîn-ngùi Vu̍t-chúng Fùng Miàng-tân. Chhà-chhìm 2009-ngièn 3-ngie̍t 9-ngit.
