Hak-kâ-ngî
Hak-kâ-ngî (Hon-sṳ: 客家語, me ôn-to Hak-kâ-fa, kán-chhṳ̂n Hak-Ngî) he Hon-ngî-chhu̍k hâ-poi ke ngî-ngièn chû-yit, yû chhêu-ko si-chhiên van-ngìn sṳ́-yung. Hak-ngì yû kí chûng, fûn m̀-thùng thi̍t set. Yung Hak-ngì-chá kîn-chhoî Chûng-koet nàm fông kí sén: Kóng-tûng, Fuk-kien, Kông-sî, Kóng-sî, Si-chhôn, Fù-nàm, Kui-chû, Hoí-nám taú lâu Thoì-vân. Chhoî fà-thi chû ngoi, yû tông-tô koet-kâ tû yû hiaú-kóng Hak-ngì kai yung-chá hi kî-mìn. Yîn-koet fò khì thâ Eû-chû koet-ga, Mî-koet, Fî-chû, Nàm Thai-phìn-yòng, Yin-thu, Fî-lṳ̍t-pîn, Mâ-loì-sî-â, Àu-chiu tén thi fông tû yû. Ho̍k-su̍t-sông, Hak-ngî yî Mòi-yen-fa cho thoi-péu; chhai Thoì-vân tú, Si-yen khiông he Hak-kâ-ngî ke kha khiòng-sṳ fông-ngièn.
| Hak-kâ-ngî | |
|---|---|
| Hak-kâ-ngî | |
| Mû-ngî koet-kâ / thi-khî |
Yî-hâ koet-kâ lâu thi-khî ke Hak-kâ-ngìn sa khiùn： Hiông-kóng Sîn-kâ-po  Mâ-lòi-sî-â  Yin-nì  Ye̍t-nàm  Thai-koet  Yin-thu Jamaica  Suriname  Mauritius tén-tén Hak-kâ sa-khiùn chhi-kî thi-khî só sṳ́-yung. |
| Khî-vet | Hak-kâ thi-khî |
| Mû-ngî Sṳ́-yung ngìn-sú | 44,000,000 [1]（2007[1]） |
| Ngî-hì |
Hon-chhông Ngî-hì
|
| Vùn-sṳ |
Hon-sṳ Hak-ngî Pha̍k-fa-sṳ Thòi-vân Hak-kâ-ngî Piâng-yîm Fông-on (Thòi vân) Hak-kâ fa piâng-yîm fông-on (Chûng-koet Yhai-liu̍k) Hak-ngî piâng-yîm (Hiông-kóng) |
| Kôn-fông thi-vi | |
| kôn-fông ngî-ngièn |
 Chûng-fà Mìn-koet[2] |
| Sṳ̀n-ngin séu-sú ngî-ngièn |
Chûng-fà Mìn-koet fap-thin thai-chung kâu-thûng kûng-khí-pô po-yung ngî-ngièn chṳ̂-yit [3] |
| Kón-lî kî-kèu |
Chûng-fà Mìn-koet Hak-kâ Vî-yèn-fi (kiùn-han Thòi-vân thi-khî, fî khiòng-chṳ-sin kî-kèu) [4] Hiông-kóng Pún-thú Ngî-ngièn Pó-yuk Hia̍p-fi (mìn-kiên kî-kèu, sat yû mióng-chhàm ki-liu̍k Hiông-kóng Hak-kâ-fa lâu Hiông-kóng Vì-thèu-fa chṳ̂ fat-yîm ) |
| Ngî-ngièn thoi-ma | |
| ISO 639-3 |
hak |
 Hak-kâ-ngî ke thûng-hàng fam-vì, kì ya-he Chûng-koet Thai-liu̍k vì-yit yit-chak mu̍t-yû sat-sén ke Hon-ngî-chhu̍k ngî-ngièn chhu̍k-khiùn | |
Kién-kie
phiên-siáSu̍k-sin
phiên-siáHak-kâ-ngî he Hon-chhu̍k Hak-kâ-ngìn ke mû-ngî, fûn-phu khî-vet tông kóng-fàm, pâu-koat yí Chûng-koet Thai-liu̍k tûng-nàm yèn-hói, nàm-phu, sî-phu (li-yì Si-chhôn) ke sén-fun, Hói-nàm, Hiông-kóng Sîn-kie, Thòi-vân, hói-ngoi Hak-kâ-ngìn yì-mìn thi-khî (yì Mô-lî-khiù-sṳ̂, Yin-thu, Mâ-lòi-sî-â, Sâ-pâ-chû tén-tén) . Pí-káu si̍p-chûng ke chûng-sîm vùn-fa-khî he Kóng-tûng-sén tûng-pet phu (chit Ye̍t-tûng, Ye̍t-pet), Kông-sî ke nàm-phu (Kàm-nàm), Fuk-kien ke sî-phu (chit Mên-sî), liá-têu thi-khî thúng chhṳ̂n-cho Mên-Ye̍t-Kàm sâm-kok thi-tai, ya ôn-to Mên-Ye̍t-Kàm piê-khî.
Phe̍t-ke Hêm-fap
phiên-siáYîn-vi “Hak-kâ” liá-chak hêm-fap pin-mò liù-hàng yî yit-têu thi-kî, ku-só Hak-kâ-ngî yû mò-séu phe̍t-ke hêm-fap. Lie̍t-péu yì-hâ poi:
Hêm-fap |
Fûn-phu thi-khî |
Hêm-fap yù-lòi |
Fu-chu |
|---|---|---|---|
| Hak-kâ-fa | Kóng-tûng tûng-phu, pet-phu; Fuk-kien sî-phu, Kông-sî sî-nàm phu tén | siên-yû “Hak-kâ-ngìn” hêm-fap, heu yû “Hak-kâ-ngî” hêm-fap | Chṳn-sṳt chhòng-ha̍p yin chhṳ̂n-vi Hak-kâ-ngî, Hak-ngî |
| Ngâi-fa | Ye̍t-sî, Kui-nàm tén thi-khî | Yîn-vi thi-yit ngìn-chhṳ̂n vi Ngài (𠊎) yì tet-miàng [6] | |
| Sîn-mìn-fa | Kóng-sî | Siông-tui yî Chong-chhu̍k lâu Ye̍t-chhu̍k-ngìn, Hak-kâ-ngìn he sîn yì-mìn, só-yî tông-thi-ngìn ôn-to Hak-kâ-ngî cho Sîn-mìn-fa | |
| Mak-ke-fa | Kóng-sî | Yin Hak-kâ-ngî thi̍t-set chhṳ̀ “Mak-ke” yì-yèn tet-miàng [6] | |
| Fài-yén-fa | Kóng-sî Thùng-kú-yen tén-thi, Fù-nàm Liù-yòng-sṳ tén phu-fun thi-khî | Yin Chhîn-chêu Hak-sit-ngìn ngi̍p-sit fài-yén tû yì tet-miàng [7] | Yit-pân chṳ́-ke he Hak-ngî Thùng-kú phién. |
| Hak-siang-fa | Fù-nàm | Ngièn-yî khì-thâ mìn-hì tui Hak-kâ-ngî ke hêm-fap | Liù-yòng tông-thi Hak-kâ-ngìn ya chhṳ-chhṳ̂n Hak-siang-ngìn |
| Ye̍t-tûng-fa | Thoì-vân | Thoì-vân Ngit-kí Sṳ̀-khì, Sit-kon Kóng-tûng-sén ke Thoì-vân thú-mìn pûn ki-chai cho “Ye̍t-sit” fe̍t-chá “Ye̍t-tûng-ngìn”, só-yung ngî-ngièn fûn ôn-to “Ye̍t-tûng-ngî ”，“Ye̍t-tûng” yì “Kóng-tûng” | Hien-thoi Thoì-vân yí-kîn séu-yung liá-chúng hêm-fap |
Thi̍t-sû chok-yung
phiên-siáLi̍t-sṳ́
phiên-siáHien-chhong
phiên-siáHói-ngoi
phiên-siáFông-ngièn
phiên-siáThoi-péu
phiên-siáNgî-ngièn ho̍k-kâ yit-pân tsiông Kóng-tûng Mòi-yen-fa khon-tso Hak-kâ-ngî ke tién-hìn thoi-péu[8]. Tshai Thòi-vân，tshiu yî Si-yen-fa vì tién-hìn thoi-péu （kì lâu Mòi-yen-fa yû tông-tô siông-thùng），thai-tsong yun-sû tú ke Hak-kâ-ngî kóng-po sṳ́-yung ke thai-tô he kî. m-ko pin-mò sùn-tshai yit-tsak kông-yin ke pêu-tsún khéu-yîm. Sûi-yèn Mòi-yen-fa he Hak-kâ-ngî thoi-péu，m-ko，mìn-kiên tui “Mòi-yen-fa tsok-vì Hak-kâ-ngî pêu-tsún-yîm”khiet-fap ngin-thùng，tô-su sṳ́-yong fî Mòi-yen-fa ke Hak-kâ-ngìn yit-pân m-voi kóng Mòi-yen-fa，sim-tsṳ lâu kóng Mòi-yen-fa ke ngìn kâu-liù sṳ̀ hàn-yû yit-têu kêu-thûng tsông-ngoi.
fûn-phién
phiên-siáHak-kâ-ngî tshai 《tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-tshak》 tú fûn-va̍k tso pat-phién：Ye̍t-thòi-phién，Ye̍t-tsûng-phién，Fi-tsû-phién，Ye̍t-pet-phién，Thîn-tsû-phién，Nèn-liùng-phién，Yî-kui-phién，Thùng-kú-phién。Tshù-hôi song-poi só-kóng ke pat-phién，hàn-yû yit-têu mò fûn-phién ke Hak-kâ-ngî fông-ngièn，hó-tshiong Ye̍t-sî，Kui-tûng-nàm，si-tshôn tén thi-khî ke Hak-kâ-ngî[9].
Fûn-phu
phiên-siáChu-yîm lâu Sû-siá hìn-sṳt
phiên-siá- Hak-kâ-ngî chhòn-thúng sṳ́-yung Hon-sṳ, fûn-phu vù-fap-thu kháu-chhat châng-sṳ ke péu-tha̍t vông-vông yung thùng-yîm sṳ thoi-thi;
- Chûng-koet Thai-liu̍k Kóng-tûng-sén yû thôi-chhut Hak-kâ-fa Piâng-yîm Fông-on, m̀-ko tân-chhiang yung chhai Mòi-yen-fa；
- Yîn-koet Chóng-ló-fi Chhâi-fi chhai Hak-kâ-ngî thi-khî, tông-chhièn yî Ńg-kîn-fu (五經富, kîm-ha su̍k-yî Kóng-tûng-sén Ket-sî-yen), Thai-phû-yen, Sông-hông-yen, Sân-thèu lâu Thòi-vân vi-chú sṳ́-yung Pha̍k-fa-sṳ;
- Thòi-vân thi-khî yung-yî vi Hak-kâ-ngî chu-yîm ke he Thòi-vân Hak-ngî Thûng-yung piâng-yîm (toi11 van11 hag2 ngi24 tung24 iung55 pin24 im24), heu-lòi yu kói-chin vi Thòi-vân Hak-kâ-ngî piâng-yîm fông-on。
Chhâm-kháu Vùn-hien
phiên-siá- ↑ 1.0 1.1 Chhia Liù-vùn, Vòng Siet-chṳ̂n (2007-08-24). Hak-kâ fông-ngièn ke fûn-khî (in Chinese). Pet-kîn: 《Fông-ngièn》. pp. 238–249. Archived from the original on 2014-12-29. 2014-12-29 chhà-khon.
Kîn-kí 《Chûng-fà Ngìn-mìn Khiung-fò-koet Hàng-chṳn Khî-va̍k Kién-chhak 》(2004), sṳ́-yung Hak-kâ-ngî ke ngìn-khiéu Kông-sî thai-yok 80-0van, Kóng-tûng thai-yok 2300-van, Fuk-kien thai-yok 300-van , Fù-nàm thai-yok 300 van, kâ sông Kóng-sî, Si-chhôn, Hói-nàm, Thòi-vân, Hiông-kóng khi̍p hói-ngoi Fà-ngìn, fà yí ke Hak-kâ-ngî ngìn-khiéu, chúng kie 4,400 van chó-yu
- ↑ 「客家基本法」三讀 客語列國家語言
- ↑ 《Thai-chung yun-sû kûng-khí pô-yîm ngî-ngièn phìn-tén pó-chong fap》：“Thai-chung yun-sû kûng-khí chhù Koet-ngî ngoi, nang yin yî Mên-nàm-ngî , Hak-kâ-ngî pô-yîm . ” Mìn-koet 89-ngièn ( 2000-ngièn ) 3-ngie̍t 31-ngit li̍p-fap
- ↑ Chiet-chṳ 2005-ngièn 9-ngie̍t, Hàng-chṳn-yen Hak-kâ Ve-yèn-fi tui ńg-chúng Thòi-vân Hak-kâ ngî ke sòng-yung sṳ chhṳ̀ chok liáu thu̍k-yîm, yung-sṳ kûi-fam, liá-chúng kûi-fam sṳ̂-hàng yî Hak-kâ-ngî ngièn nèn-li̍t ngin-chṳn kháu-sṳ chûng, than put tui ngit-sòng sṳ́-yung chin-hàng khiòng-chṳ .
Chhù Hak-ve-fi ngoi, Hiông-kóng chhùng-chang chúng-fi , Kóng-tûng-sén kau-yuk-thâng , Thòi-vân ngî-vùn ho̍k-fi , Chûng-fà Mìn-koet Kau-yuk-phu tén kî-kèu yi̍t chin-hàng liáu yit-têu kûi-fam , than tû mò tha̍t-to chang-yîm chang-sṳ ke kô-thu . - ↑ "Top 100 Languages by Population".
- ↑ 6.0 6.1 Men Van-chhûn. Shám-sî sông-lo̍k “Kóng-tûng-fa” ngî-yîm ngiên-kiu [J]. Yèn-ôn Thai-ho̍k Ho̍k-po (Sa-fi Khô-ho̍k pán), 2008, 30(05), 100-103.
- ↑ Lai Vùn-fûng. Nèn-chiu Fài-yén-ngìn Yen-ngièn Hi-kháu [J]. Nî-chhûn Ho̍k-yen Ho̍k-po, 2005. (03).
- ↑ Tshia-yún-tshông. Kú-hon-ngî ke “fa̍t-fa-sa̍k”——Hak-kâ-fa（Kiâm-lun Hak-kâ-fông-ngièn yî Mòi-yen-fa vì thoi-péu ke yèn-yù）[J]. Kâ-yin-thai-ho̍k ho̍k-po（sâ-fi-khô-ho̍k）,1997,(5),102-107.
- ↑ Lí-yùng，Yùng-tsin-fî，Tsông-tsin-hîn tén. Tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-si̍p. Hiông-kóng：Lóng-vùn tshut-pán (Yén-tûng) yû-han kûng-sṳ̂,1987