Hak-kâ-ngî

(Chhùng-thin-hiong chhṳ Hak-kâ-fa)
Liá-piên "Hak-kâ-ngî" ke ya̍p-mien he pha̍k-fa-sṳ, yû hon-sṳ lièn-kiet"客家語" ke ya̍p-mien chhai liá-hong tiám-chhut.

Hak-kâ-ngî (Hon-sṳ: 客家語, me ôn-to Hak-kâ-fa, kán-chhṳ̂n Hak-Ngî) he Hon-ngî-chhu̍k hâ-poi ke ngî-ngièn chû-yit, yû chhêu-ko si-chhiên van-ngìn sṳ́-yung. Hak-ngì yû kí chûng, fûn m̀-thùng thi̍t set. Yung Hak-ngì-chá kîn-chhoî Chûng-koet nàm fông kí sén: Kóng-tûng, Fuk-kien, Kông-sî, Kóng-sî, Si-chhôn, Fù-nàm, Kui-chû, Hoí-nám taú lâu Thoì-vân. Chhoî fà-thi chû ngoi, yû tông-tô koet-kâ tû yû hiaú-kóng Hak-ngì kai yung-chá hi kî-mìn. Yîn-koet fò khì thâ Eû-chû koet-ga, Mî-koet, Fî-chû, Nàm Thai-phìn-yòng, Yin-thu, Fî-lṳ̍t-pîn, Mâ-loì-sî-â, Àu-chiu tén thi fông tû yû. Ho̍k-su̍t-sông, Hak-ngî yî Mòi-yen-fa cho thoi-péu; chhai Thoì-vân tú, Si-yen khiông he Hak-kâ-ngî ke kha khiòng-sṳ fông-ngièn.

Hak-kâ-ngî
Hak-kâ-ngî
Mû-ngî koet-kâ / thi-khî

Chûng-koet Chûng-koet
Thòi-vân Thòi-vân

Yî-hâ koet-kâ lâu thi-khî ke Hak-kâ-ngìn sa khiùn
Hiông-kóng Hiông-kóng
 Sîn-kâ-po
 Mâ-lòi-sî-â
 Yin-nì
 Ye̍t-nàm
 Thai-koet
 Yin-thu
 Jamaica
 Suriname
 Mauritius tén-tén Hak-kâ sa-khiùn chhi-kî thi-khî só sṳ́-yung.
Khî-vet Hak-kâ thi-khî
Mû-ngî Sṳ́-yung ngìn-sú 44,000,000 [1](2007[1]
Ngî-hì
Vùn-sṳ Hon-sṳ
Hak-ngî Pha̍k-fa-sṳ
Thòi-vân Hak-kâ-ngî Piâng-yîm Fông-on (Thòi vân)
Hak-kâ fa piâng-yîm fông-on (Chûng-koet Yhai-liu̍k)
Hak-ngî piâng-yîm (Hiông-kóng)
Kôn-fông thi-vi
kôn-fông ngî-ngièn Chûng-fà Mìn-koet Chûng-fà Mìn-koet[2]
Sṳ̀n-ngin séu-sú ngî-ngièn Chûng-fà Mìn-koet Chûng-fà Mìn-koet fap-thin thai-chung kâu-thûng kûng-khí-pô po-yung ngî-ngièn chṳ̂-yit [3]
Kón-lî kî-kèu Chûng-fà Mìn-koet Chûng-fà Mìn-koet Hak-kâ Vî-yèn-fi
(kiùn-han Thòi-vân thi-khî, fî khiòng-chṳ-sin kî-kèu) [4]
Hiông-kóng Hiông-kóng Pún-thú Ngî-ngièn Pó-yuk Hia̍p-fi (mìn-kiên kî-kèu, sat yû mióng-chhàm ki-liu̍k Hiông-kóng Hak-kâ-fa lâu Hiông-kóng Vì-thèu-fa chṳ̂ fat-yîm )
Ngî-ngièn thoi-ma
ISO 639-3 hak
模板:Px
Hak-kâ-ngî ke thûng-hàng fam-vì, kì ya-he Chûng-koet Thai-liu̍k vì-yit yit-chak mu̍t-yû sat-sén ke Hon-ngî-chhu̍k ngî-ngièn chhu̍k-khiùn

Kién-kie

phiên-siá

Su̍k-sin

phiên-siá

Hak-kâ-ngî he Hon-chhu̍k Hak-kâ-ngìn ke mû-ngî, fûn-phu khî-vet tông kóng-fàm, pâu-koat yí Chûng-koet Thai-liu̍k tûng-nàm yèn-hói, nàm-phu, sî-phu (li-yì Si-chhôn) ke sén-fun, Hói-nàm, Hiông-kóng Sîn-kie, Thòi-vân, hói-ngoi Hak-kâ-ngìn yì-mìn thi-khî (yì Mô-lî-khiù-sṳ̂, Yin-thu, Mâ-lòi-sî-â, Sâ-pâ-chû tén-tén) . Pí-káu si̍p-chûng ke chûng-sîm vùn-fa-khî he Kóng-tûng-sén tûng-pet phu (chit Ye̍t-tûng, Ye̍t-pet), Kông-sî ke nàm-phu (Kàm-nàm), Fuk-kien ke sî-phu (chit Mên-sî), liá-têu thi-khî thúng chhṳ̂n-cho Mên-Ye̍t-Kàm sâm-kok thi-tai, ya ôn-to Mên-Ye̍t-Kàm piê-khî.

Phe̍t-ke Hêm-fap

phiên-siá

Yîn-vi “Hak-kâ” liá-chak hêm-fap pin-mò liù-hàng yî yit-têu thi-kî, ku-só Hak-kâ-ngî yû mò-séu phe̍t-ke hêm-fap. Lie̍t-péu yì-hâ poi:

Hêm-fap
Fûn-phu thi-khî
Hêm-fap yù-lòi
Fu-chu
Hak-kâ-fa Kóng-tûng tûng-phu, pet-phu; Fuk-kien sî-phu, Kông-sî sî-nàm phu tén siên-yû “Hak-kâ-ngìn” hêm-fap, heu yû “Hak-kâ-ngî” hêm-fap Chṳn-sṳt chhòng-ha̍p yin chhṳ̂n-vi Hak-kâ-ngî, Hak-ngî
Ngâi-fa Ye̍t-sî, Kui-nàm tén thi-khî Yîn-vi thi-yit ngìn-chhṳ̂n vi Ngài (𠊎) yì tet-miàng [6]
Sîn-mìn-fa Kóng-sî Siông-tui yî Chong-chhu̍k lâu Ye̍t-chhu̍k-ngìn, Hak-kâ-ngìn he sîn yì-mìn, só-yî tông-thi-ngìn ôn-to Hak-kâ-ngî cho Sîn-mìn-fa
Mak-ke-fa Kóng-sî Yin Hak-kâ-ngî thi̍t-set chhṳ̀ “Mak-ke” yì-yèn tet-miàng [6]
Fài-yén-fa Kóng-sî Thùng-kú-yen tén-thi, Fù-nàm Liù-yòng-sṳ tén phu-fun thi-khî Yin Chhîn-chêu Hak-sit-ngìn ngi̍p-sit fài-yén tû yì tet-miàng [7] Yit-pân chṳ́-ke he Hak-ngî Thùng-kú phién.
Hak-siang-fa Fù-nàm Ngièn-yî khì-thâ mìn-hì tui Hak-kâ-ngî ke hêm-fap Liù-yòng tông-thi Hak-kâ-ngìn ya chhṳ-chhṳ̂n Hak-siang-ngìn
Ye̍t-tûng-fa Thoì-vân Thoì-vân Ngit-kí Sṳ̀-khì, Sit-kon Kóng-tûng-sén ke Thoì-vân thú-mìn pûn ki-chai cho “Ye̍t-sit” fe̍t-chá “Ye̍t-tûng-ngìn”, só-yung ngî-ngièn fûn ôn-to “Ye̍t-tûng-ngî ”,“Ye̍t-tûng” yì “Kóng-tûng” Hien-thoi Thoì-vân yí-kîn séu-yung liá-chúng hêm-fap

Thi̍t-sû chok-yung

phiên-siá

Li̍t-sṳ́

phiên-siá

Hien-chhong

phiên-siá

Hói-ngoi

phiên-siá

Fông-ngièn

phiên-siá

Thoi-péu

phiên-siá

Ngî-ngièn ho̍k-kâ yit-pân tsiông Kóng-tûng Mòi-yen-fa khon-tso Hak-kâ-ngî ke tién-hìn thoi-péu[8]. Tshai Thòi-vân,tshiu yî Si-yen-fa vì tién-hìn thoi-péu (kì lâu Mòi-yen-fa yû tông-tô siông-thùng),thai-tsong yun-sû tú ke Hak-kâ-ngî kóng-po sṳ́-yung ke thai-tô he kî. m-ko pin-mò sùn-tshai yit-tsak kông-yin ke pêu-tsún khéu-yîm. Sûi-yèn Mòi-yen-fa he Hak-kâ-ngî thoi-péu,m-ko,mìn-kiên tui “Mòi-yen-fa tsok-vì Hak-kâ-ngî pêu-tsún-yîm”khiet-fap ngin-thùng,tô-su sṳ́-yong fî Mòi-yen-fa ke Hak-kâ-ngìn yit-pân m-voi kóng Mòi-yen-fa,sim-tsṳ lâu kóng Mòi-yen-fa ke ngìn kâu-liù sṳ̀ hàn-yû yit-têu kêu-thûng tsông-ngoi.

fûn-phién

phiên-siá

Hak-kâ-ngî tshai 《tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-tshak》 tú fûn-va̍k tso pat-phién:Ye̍t-thòi-phiénYe̍t-tsûng-phiénFi-tsû-phiénYe̍t-pet-phiénThîn-tsû-phiénNèn-liùng-phiénYî-kui-phiénThùng-kú-phién。Tshù-hôi song-poi só-kóng ke pat-phién,hàn-yû yit-têu mò fûn-phién ke Hak-kâ-ngî fông-ngièn,hó-tshiong Ye̍t-sî,Kui-tûng-nàm,si-tshôn tén thi-khî ke Hak-kâ-ngî[9].

Chu-yîm lâu Sû-siá hìn-sṳt

phiên-siá

Chhâm-kháu Vùn-hien

phiên-siá
  1. 1.0 1.1 Chhia Liù-vùn, Vòng Siet-chṳ̂n (2007-08-24). Hak-kâ fông-ngièn ke fûn-khî (in Chinese). Pet-kîn: 《Fông-ngièn》. pp. 238–249. Archived from the original on 2014-12-29. 2014-12-29 chhà-khon. Kîn-kí 《Chûng-fà Ngìn-mìn Khiung-fò-koet Hàng-chṳn Khî-va̍k Kién-chhak 》(2004), sṳ́-yung Hak-kâ-ngî ke ngìn-khiéu Kông-sî thai-yok 80-0van, Kóng-tûng thai-yok 2300-van, Fuk-kien thai-yok 300-van , Fù-nàm thai-yok 300 van, kâ sông Kóng-sî, Si-chhôn, Hói-nàm, Thòi-vân, Hiông-kóng khi̍p hói-ngoi Fà-ngìn, fà yí ke Hak-kâ-ngî ngìn-khiéu, chúng kie 4,400 van chó-yu 
  2. 「客家基本法」三讀 客語列國家語言
  3. Thai-chung yun-sû kûng-khí pô-yîm ngî-ngièn phìn-tén pó-chong fap》:“Thai-chung yun-sû kûng-khí chhù Koet-ngî ngoi, nang yin yî Mên-nàm-ngî , Hak-kâ-ngî pô-yîm . ” Mìn-koet 89-ngièn ( 2000-ngièn ) 3-ngie̍t 31-ngit li̍p-fap
  4. Chiet-chṳ 2005-ngièn 9-ngie̍t, Hàng-chṳn-yen Hak-kâ Ve-yèn-fi tui ńg-chúng Thòi-vân Hak-kâ ngî ke sòng-yung sṳ chhṳ̀ chok liáu thu̍k-yîm, yung-sṳ kûi-fam, liá-chúng kûi-fam sṳ̂-hàng yî Hak-kâ-ngî ngièn nèn-li̍t ngin-chṳn kháu-sṳ chûng, than put tui ngit-sòng sṳ́-yung chin-hàng khiòng-chṳ .
    Chhù Hak-ve-fi ngoi, Hiông-kóng chhùng-chang chúng-fi , Kóng-tûng-sén kau-yuk-thâng , Thòi-vân ngî-vùn ho̍k-fi , Chûng-fà Mìn-koet Kau-yuk-phu tén kî-kèu yi̍t chin-hàng liáu yit-têu kûi-fam , than tû mò tha̍t-to chang-yîm chang-sṳ ke kô-thu .
  5. "Top 100 Languages by Population". 
  6. 6.0 6.1 Men Van-chhûn. Shám-sî sông-lo̍k “Kóng-tûng-fa” ngî-yîm ngiên-kiu [J]. Yèn-ôn Thai-ho̍k Ho̍k-po (Sa-fi Khô-ho̍k pán), 2008, 30(05), 100-103.
  7. Lai Vùn-fûng. Nèn-chiu Fài-yén-ngìn Yen-ngièn Hi-kháu [J]. Nî-chhûn Ho̍k-yen Ho̍k-po, 2005. (03).
  8. Tshia-yún-tshông. Kú-hon-ngî ke “fa̍t-fa-sa̍k”——Hak-kâ-fa(Kiâm-lun Hak-kâ-fông-ngièn yî Mòi-yen-fa vì thoi-péu ke yèn-yù)[J]. Kâ-yin-thai-ho̍k ho̍k-po(sâ-fi-khô-ho̍k),1997,(5),102-107.
  9. Lí-yùng,Yùng-tsin-fî,Tsông-tsin-hîn tén. Tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-si̍p. Hiông-kóng:Lóng-vùn tshut-pán (Yén-tûng) yû-han kûng-sṳ̂,1987

Chhâm-siòng

phiên-siá