Chṳ̂n Yâ-sû Kau-fi
Chṳ̂n Yâ-sû Kau-fi he su̍k-yî Kî-tuk Sîn-kau ke Ńg-sùn-chiet kau-phai ke yit-ke fûn-tsṳ̂. Yù chûng-koet-ngìn Chong Lìn-sâng, Ngùi Pó-lò khi̍p Chong Pâ-nâ-pâ chhong-sṳ́ yî 1917-ngièn, chhai Chûng-koet Pet-kîn sat-li̍p ke kau-phai. Liá-ke kau-fi ke chú-yeu muk-tit he "chṳ́n-kiu van-mìn" ke chṳ̂n fuk-yîm chhòn-phien sṳ-kie, tén-heu Yâ-sû chai-lòi. Hien-chhai fûn-phu chhai Thòi-vàn, Sîn-kâ-phô, Hiông-kóng, Ngit-pún, Hòn-koet khi̍p Chûng-koet kok-thi. Liá-ke kau-phai mò khin-chuk Sṳn-tan-chiet yî-khi̍p Fu̍k-fa̍t-chiet. Liá-ke fi he hí-chhû Ngi-sṳ̍p Sṳ-ki chhû yù-chhai Mî-koet chhòn-ngi̍p ke Ôn-sit-ngit Fi, Sṳ́-thù Sin-sîm Fi khi̍p Sṳ̀n-chheu-fi tén-tén kau-phai tit mêu-chúng kau-ngi. Chhù-liáu sin-fung Sṳn-kîn, chûn-sú Sṳ̍p-thiàu-kie, sú lî-pai-liuk chok-vì Ôn-sit-ngit, hàng Sṳn-chhôn fò sin-thù fu-siông sé-kiok tén lî-ngì yi-ngoi, ya-yû khiòng-thiau sin thu̍k-yit chṳ̂n-sṳ̀n, fán-tui Sâm-vi yit-thí. Su-sé sṳ̀, pit-sî mien-hiong-hâ, chhiòn sṳ̂n-thí chin-ngi̍p súi-chûng. Khì-tó sṳ̀ yeu voi kóng fông-ngièn (kóng lìn-ngièn); kho-tén kón-kúi khì-tó chhṳ-phiang, mò yèn- yî fu̍k-yo̍k. Lî-pai sṳ̀ yeu sin-thù khúi-hâ thùng-sâng khì-tó, fe̍t-he chhong lìn-kô khi̍p thiau lìn-vú.
Sin-thiàu
phiên-siá- Sṳn-lìn: Chṳ̂n Yâ-sû Kau-fi ngin-vì Sṳ̀n só yin-hí ke Sṳn-lìn fṳ̂n-cho lióng-khì su-hâ：thi-yit yit-chhṳ chhai sîn-yok Sṳ́-thù ke sṳ̀-thoi ke Sṳn-lìn chhṳ̂n-cho "chhiû-yí"（Fe̍t-he "chó-yí"）; thi-ngi-chhṳ chet chhai ma̍t-sṳ Chú chai-lìm chhièn só su-hâ ke Sṳn-lìn, chet-chok "chhûn-yí" (fe̍t-chá "vân-yí").
- Sé-lî: Chṳ̂n Yâ-sû Kau-fi siông-tông chhung-sṳ chim-lî, ngin-vì sé-lî chhù-liáu khí-yû yit-pân kî-tuk kau-fi só kóng ke yî Yâ-sû thùng–sí, thùng-chong, thùng fu̍k-fa̍t tén siong-chṳ̂n yi-ngi yî-ngoi, ya-he hàm yû sa-chhui, chhùng-sên, sṳ̀n-sṳn yî tet-kiu ke sṳ̍t-chṳt kûng-háu. Yit-pân Kau-fi fung “Fu, Chṳ́, Sṳn-lìn” ke miàng vì sin-thù sṳ̂ chim, than Chṳ̂n Yâ-sû Kau-fi thì-chhong "Yit-sṳ̀n-kôn", féu-ngin “Sâm-vi yit-thí” sṳ̀n-ho̍k kôn, ngin-vì Kî-tuk he "Chho-vu̍t-chá, Tho, Sṳ̀n"; só-yî tân-tân fung Yâ-sû kî-tuk ke miàng vì sin-thù sṳ̂-sé, song-chhiá kiên-chhṳ̀ chhai su-sé sṳ̀, sin-thù yî mien-hiong hâ ke tâi-thèu fông-sṳt chhiòn-sṳ̂n chin-ngi̍p súi-chûng.
- Sé-kiok-lî: Sṳn-chṳt ngìn-yèn pit-yeu fung Chú Yâ-sû ke miàng vì sin-thù hàng yit-chhṳ sé-kiok-lî. Ngin-vì sé-kiok put chṳ́-he Yù-thai-ngìn ke fûng-siu̍k. Sé-kiok-lî khó-yî péu-mìn Chú chha̍t-tái ke oi khi̍p khiâm-pî fu̍k-sṳ ke sin-chhìn. Pin chia-chho̍k sé-kiok-lî nèn “kiên Chú yû fun”, liâng-su sṳ̀n ke ên-tién khi̍p chuk-fuk.
- Sṳn-chhôn-lî : Sṳn-chhôn-lî kiên yit-pân Kau-fi siông-sṳ. Chiông vù-kau-piáng、phù-thò-chṳp chuk-chhia，sṳ̀n-vì Chú lìn-fa ke sṳ̂n-thí fò pó-hiet，chia-chho̍k Sṳn-chhôn-lî ki-ngiam Chú ke sí、liâng-su Chú ke sâng-miang、kiên Chú lièn-ha̍p. Mî-ngièn kí-hàng chhṳ-su vù-han.
- Ôn-sit-ngit: Ngin-vì Ôn-sit-ngit nái chṳ̂n-sṳ̀n yî van-vu̍t chho-sṳ̀n chṳ̂-sṳ̀ sat-li̍p ke en-vi lî-pai-liuk. Só-yî chiong chhùng-pai thin chhai lî-pai-liuk. Put-thùng yî yit-pân kau-fi chhai chû-ngit kí-hàng Chú-ngit chhùng-pai.
- Yâ-sû: Siông-sin Yâ-sû nái-he tho-sṳ̀n ngiuk-sṳ̂n, phien-vì chṳ́n-kiu chhui-ngìn thoi-thi sí chhai Sṳ̍p-sṳ-ka sông, thi-sâm thiên fu̍k-fa̍t, sṳ̂n-thiên；kì he ngìn-lui vì-yit chṳ̂ kiu-chú, thiên-thi ke chú-chái, thu̍k-yit ke Chṳ̂n Sṳ̀n.
- Sṳn-kîn: Siông-sin Sîn/Khiu-yok Sṳn-kîn he Sṳ̀n só me̍t-sṳ, vi chṳn-mìn chṳ̂n-tho vì-yit ke kîn-kí, yî-khi̍p sin-thù sên-fa̍t chṳ̂ chún-chet.
- Tet-kiu: Sin Tet-kiu he pún chhai-fû ên, ya yîn-tén sin (Yîn-sin-chhṳ̂n-ngi). Than pit-sî yî-kho Sṳn-lìn chûi-khiù sṳn-kiet、sṳ̍t-chhien kîn-hiun, kin sṳ̀n oi ngìn.
- Kau-fi: Siông-sin Kau-fi he Yâ-sû Kî-tuk chia-chho̍k vân-yí Sṳn-lìn só sat-li̍p, vì fu̍k-hîn sṳ́-thù sṳ̀-thoi ke chṳ̂n kau-fi.
- Sṳ́m-phan: Sin Chú Yâ-sû pit-thin yî sṳ-kie ma̍t-ngit, chhiùng thiên-song kong-lìm, sṳ́m-phan van-mìn; ngi-ngìn tet yún-sên, ok-ngìn chô-su yún hìn-fa̍t.
Li̍t-sṳ́
phiên-siáSâ-pâ-thi-khî
phiên-siá1926-ngièn chhû, Sîn-kâ-pô kau-fi Vûn-yok-hon chhṳ̍p-sṳ, chiông yit-pún Chûng-koet Chṳ̂n-yà-sû-kau-fi Nàm-kîn chúng-fi chhut-pán ke "Sṳn-lìn-po", ki-pûn Sâ-pâ Â-pî ke Chên-ên-fuk siên-sâng. Chên siên-sâng tông-sṳ̀ he yit-ke khiàu-liâng, yîn ngia̍p-vu fàn-mòng, mò-hàn ye̍t-thu̍k yì chón-ki pûn Sân-tá-kîn ke pèn-yû Lí-siak-lìn siên-sâng, pin sùi-pit chu yet: "yû chṳ̂n-kau-fi hîn-hí", chṳ̂n-tho chhiùng-chhṳ́ chhai Sâ-pâ mèn-ngà.
Lí-siak-lìn siên-sâng he Kî-tuk-fu̍k-lìm-ôn-sit-ngit-fi ke sin-thù, chhiòng-se ye̍t-thu̍k "sṳn-lìn-po" chî-heu, chhṳ̂m-su kám-thung. Yù-yî khiù-chṳ̂n sîm-chhiet, yî 1927-ngièn nùng-la̍k sín-ngièn chhû-yit chhièn-vông Sîn-kâ-pô chhìm-cháu Chṳ̂n-yà-sû-kau-fi, yit-lu sùn-mun kau-fi ke só-chhai, kîn ngi-kien Vûn-yok-hon chhṳ̍p-sṳ. Kîn-ko yit-thon sṳ̀-kiên ke chhà-kháu heu, chhûng-yî chhai 1927-ngièn-1-ngie̍t-11-ngit chiap-su chṳ̂n-yà-sû-kau-fi ke thai-súi sé-lí, sâm-ngit chî-heu liáng-su liáu sṳn-lìn.
Thùng-sṳ̀ chṳn-tet Chhṳ̀n-kien-sin chóng-ló lâu Vûn-yok-hon chhṳ̍p-sṳ tén-ngìn thùng-yi heu chhièn-vông Sân-tá-kîn chhòn-yòng fuk-yîm. 1927-ngièn Sâ-pâ thi-yit-kiên Chṳ̂n-yà-sû-kau-fi chhai Sân-tá-kîn sàng-li̍p. Chhṳ̀n, vûn ngi ngìn su-pet lì-khôi Sân-tá-kîn chî-chhièn, ôn-li̍p liáu Chṳ̀n-mâ-khó, Hò-fî-li̍p-mùn lâu Kông-fî-pí sâm vi chhṳ̍p-sṳ, Lí-siak-lìn thi-hiûng chet pûn ví-ngim vì vùn-sû, khiung-thòng fu-chit kau-fi sṳ-vu. Tông-sṳ̀ he yî Nàm-kîn chúng-fi vì-chú, pún-sṳ̂n pûn chhṳn-vì "Nàm-yòng Pet-phò kî-fi", yî Sân-tá-kîn kau-fi vì tûng-sîm, yî 1932-ngièn thèu-yit-pái phaii Thièn-fî-li̍t chhṳ̍p-sṳ vì thoi-péu chhut-si̍t chúng-fi chhhai Song-hói kí-pan ke thi-pat-kie chhiòn-thí-thoi-péu-thai-fi.
Chṳ̂n-tho chhòn-ngi̍p thú-chu-khî
phiên-siá1936-ngièn Téu-â-làn (Mâ-lôi-ngî: Tuaran) kau-fi hien-thòng heu, thi-yit-vi thú-chu Lû-mû-pí-hón chí-moi sin-chú, chiông fuk-yîm chhòn-ngi̍p sân-khî ke Vân-kuk，kien-li̍p liáu thi-yit-kiên Thu-sun-chhu̍kkau-fi, ôn-li̍p thi-yit-vi thú-chhu̍k thi-hiûng vì Ngá-kok chhṳ̍p-sṳ mu̍k-yông kau-fi, pin-yî fu-khiun sàng-li̍p kí-chhu chhi-fi-só, chî-heu liu̍k-siu̍k kien-koi fi-thòng.
1958-ngièn-chhû, Sûng-ngài-â-pî ke yit-ke Mô-lu̍t-chhu̍k ngìn Sâ-hò phiang-ngùi, sit-fùng Thièn-fî-li̍t chhṳ̍p-sṳ vông nui-liu̍k chhòn-tho, hiong kì chhòn fuk-yîm, khim-sú khì-thó heu mò-chhai éu-hiet, kí-ngit heu chhiòn-yi. Chṳ́-heu Sâ-hò thi-hiûng vuk-khâ set-li̍p khì-thó-só, ên-lìn phú-khi̍p vòn-chhûn, sìn-chiak khì-sṳ hién-mìn, sin-thù chhi-chên, yù Sûng-ngài-pa kau-fi ke Chêu-tô-mâ chhṳ̍p-sṳ sṳp-kí ke thòng-lìn chhai Sûng-ngài-â-pî kien-koi fi-thòng, yî 1961-ngièn-4-ngie̍t-17-ngit hien-thòng, sàng-li̍p liáu thèu-yit kiên mô-lu̍t-chhu̍k kau-fi, chṳ̂n-tho chhu̍k-chhiam chhòn khôi to kok phu-lo̍k, yîn-yì kien-li̍p liáu tô-chhu mô-lu̍t-chhu̍k fi-thòng khi̍p khì-thó-só.