Sâng-thai-ho̍k
Sâng-thai-ho̍k (Tet-ngî: Ökologie), he Tet-koet Sâng-vu̍t ho̍k-kâ Ernst Haeckel yî 1866-ngièn thin-ngi ke yit-ke khói-ngiam: sâng-thai-ho̍k he ngièn-kiu sâng-vu̍t-thí lâu khì chû-vì fàn-kin siông-fu kôan-he ke Khô-ho̍k. Tet-ngî Ökologie (chui-chhû: Oecologie) he yù Hî-lia̍p-ngî chhṳ̀-lùi Οικοθ (kâ) lâu Λογοθ (ho̍k-khô) chû-sṳ̀n ke, yi-sṳ̂ he “ngièn-kiu kî-chhu-chhai thùng-yit chhṳ-yèn fàn-kin chûng ke thûng-vu̍t (Lebewesen) ke ho̍k-khô”, muk-chhièn yí-kîn fat-chán vì “ngièn-kiu sâng-vu̍t lâu khì fàn-kin chṳ̂-kiên ke siông fu kôan-he ke Khô-ho̍k”. Fàn-kin pâu-koat sâng-vu̍t fàn-kin lâu fî sâng-vu̍t fàn-kin, sâng-vu̍t fàn-kin he chṳ́ sâng-vu̍t vu̍t-chúng chṳ̂-kiên lâu vu̍t-chúng nui-phu kok-ke thí-chṳ̂ kiên ke kôan-he, fî sâng-vu̍t fàn-kin pâu-koat chhṳ-yèn fàn-kin: thú-yòng, ngâm-sa̍k, súi, khûng-hì, vûn-thu, sṳp-thu tén. chhai 1935-ngièn Yîn-koet ke Tansley thì-chhut liáu sâng-thai hì-thúng ke khói-ngiam chṳ̂-heu, Mî-koet ke ngièn-khiâng Ho̍k-chá Lindeman chhai tui Mondota fù sâng-thai hì-thúng siòng-se kháu chhat chṳ̂-heu thì-chhut liáu sâng-thai kîm sṳ thap nèn-liòng Chón-von ke “ sṳ̍p-fûn chṳ̂-yit-thin li̍t ”, ya chhiu-he thùng yit-thiàu sṳ̍t-vu̍t lièn sông kok yàng-yông kip chṳ̂-kiên nèn-liòng ke chón fa háu sut phìn-kiûn thai-yok vì 10％ chó-yu.
 | |
  | |
  | |
| Sâng-thai ho̍k chôn chu yî só-yû chhak thu ke sâng-miang, chhiùng mì-séu ke se khiûn, to hâm-koi liáu cháng-ke Thi-khiù ke ko-chhàng. Sâng-thai ho̍k-kâ ngièn-kiu vu̍t-chúng chṳ̂-kiên ke hí-tô m̀-thùng ke fò fu̍k-chha̍p ke kôan-he, yì pú sṳ̍t fò su fún. Sâng-miang ke tô-ngióng sin on-cheu m̀-thùng ke tshi-sit-thi pûn chû-chṳt, chhiùng liu̍k sâng ke (chûng) to súi sâng ke sâng-thai hì-thúng. |